فایل شاپ
فروش مقاله،تحقیقات و پروژه های دانشجویی،دانلود مقالات ترجمه شده،پاورپوینتفایل شاپ
فروش مقاله،تحقیقات و پروژه های دانشجویی،دانلود مقالات ترجمه شده،پاورپوینتمقاله بررسی پدیده شهرنشینی
| دسته بندی | علوم انسانی |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 55 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 100 |
مقاله بررسی پدیده شهرنشینی در 100 صفحه ورد قابل ویرایش
مقدمه :
شهر و شهر نشینی ایران که در طول سالهای متمادی دچار دگرگونی و تغییر بنیادی نشده بود ، همزمان با درگیری در روابط جدید سرمایه داری جهانی وارد دوره ای از تغییرات و دگرگونیهایی شد که اگر چه ریشه در زیر ساخت های اقتصادی ( تولیدی و صنعتی ) جامعه ایران نداشت اما به هر حال متأثر از شیوه ها و روشهای نوین تولید و توزیع ، مبادله و مصرف و نیز تحت تأثیر عوامل خارجی و داخلی رشد ، چالش های جدیدی را ایجاد کرد تکامل نیافتن نظام سرمایه داری در ایران به دلیل موانع متعدد ساختاری درونی ، افزایش بهای نفت در دهه پنجاه و اصلاحات ارزی که خود حاصل پایان عمر هم نشینی نظام سرمایه داری با نظامات آن پیشین بود تأثیرات دامنه داری بر الگوی شهرنشینی و شهر در ایران داشتند . از یک سو استقرار صنایع و کارخانجات در محدودة بلافصل شهرها و عمدتاً کلان شهرها و رواج نسبی روابط سرمایه داری سوداگر و وابسته در آن و از طرف دیگر بی نیاز شدن شهرها از بازار روستاها و قطع ارتباط تاریخی شهر و روستا موجب تقویت نقش و جایگاه شهرها شده و از سوی دیگر اصلاحات ارضی موجب تخریب بنیانهای زیست و معیشت روستاییان گردیده و اینها بر روی هم نامعادله ای ساختند که حاصلش مهاجرت گسترده روستائیان به شهرهای بود که بنیانهای تولید آن به درجه ای از کمال نرسیده بود که قدرت جذب انبوه مهاجران را داشته باشد . انبوه مهاجرین جذب شده به شهرها نیاز به سر پناه و مسکنی داشتند که با توجه به وضعیت درآمدی خود قادر به تأمین آن نبوده و در عمر کمتر طرح و برنامه ای نیز به تأمین مسکن برای آنها توجه می شود . آنها که نمی توانستند در بازار رسمی زمین و مسکن نیاز خود را برآورده سازند ، در بازار غیر رسمی زمین و مسکن گونه ای متفاوتی از سرپناه را تقاضا می کردند که در سالهای دهه پنجاه آلونک نشینی ، زاغه نشینی و حاشیه نشینی را شکل دادند . این مجموعه های سکونتی حاشیه ای که در بافت درونی یا حاشیه ای شهرها به ویژه کلان شهرها ایجاد می شوند . به تدریج جای خود را به مجموعه های سکونتی جدیدی دادند که در خارج از محدوده قانونی کلان شهر و در حریم استحفاظی آن شکل گرفته و در عین مشابهت با آنها متفاوت بودند ؛ امنیت در تصرف و فقدان خطر و تهدید تخریب ، مکان گزینی در حوزه عمل کلان شهر و در طول محورهای عمده منشعب از کلان شهر و نیز در نزدیکی مکانهای عمده صنعتی و اشتغال عملاً بستری را فراهم ساخت که جمعیت انبوه مهاجر ساکن در محدوده کلان شهری به سمت آنان سرازیر شده و پدیده ای جدید را در نظام و مکان کلان شهری شکل دهنده این پدیدة جدید که با مشخصه هایی چون خودرو بودن و بی اعتنایی به ضوابط و مقررات شهر سازی و ساختمانی ، اتکاء به حریم وارده خود جوش مردمی تأثیر ناپذیری از مدیریت و کنترل های دولتی و رسمی و امثال آنها شناخته می شوند ، « سکونت گاههای خودرو » نامیده شده اند . آنها نه جزئی وابسته به کلان شهر که سکونتی گاهی با استقلال نسبی از آن هستند که حداقل در ابتدا پایه های شغلی و معیشتی خود را در کارخانجات و صنایع پیرامون جستجو کرده و سپس و با تأمین خدمات و زیر ساخت ها در مراحل بعدی رشد به درجه ای از استقلال خدماتی می رسند و توسط نهادهای رسمی به عنوان شهر به رسمیت شناخته می شوند و در هر حال در سالهای اخیر به عنوان نوعی الگوی سکونت جدید ، ما بین شهر و روستا ـ در منطقه کلان شهری مطرح شده اند که در مورد تهران حدود 20 درصد جمعیت منطقه شهری را در خود جای داده اند .
این پدیده رو به گسترش که با چالشهای نظری ـ کارشناسی و اجرایی متفاوتی مواجه بوده و هست ، نیازمند بازشناسی و کالبد شکافی است تا با شناخت ساز و کارهای شکل گیری و تحول و عوامل مؤثر در آن تحت مدیریت هدایت و نظارت در آید و تا جایی که امکان دارد بسامان شده و برنامه دار گردد .
بیان مسئله
افزایش سریع و گسترده جمعیت شهرهای جهان سوم که غالباً در حوزه مناطق کلان شهری به وقوع پیوسته است طی سه دهه گذشته موجب بروز عوارض متعدد شهری شده است که از آن میان پدیده سکونت گاههای بی ضابطه و حاشیه ای به دلیل ارتباط مستقیم با یکی از نیازهای پایه ای انسان ( مسکن ) اهمیت خاصی دارد که برابر اطلاعات موجود بین نصف تا جمعیت شهرهای جهان سوم را در خود جای داده اند . این در حالتی است که بخش قابل توجهی از جمعیت شهری اضافه شده جهان سوم نیز در سکونت گاههای غیر رسمی اسکان می گزینند .
در 1985 بیش از 000/1000 نفر در قاهره ، 000/500 نفر در بانگوی افریقای مرکزی و 000/740 نفر در لوزاکای زامبیا در سکونت گاههای غیر رسمی و مناطق حاشیه ای ساکن بوده اند .
بر مبنای بررسی های طرح مجموعه شهری تهران در طول سه دهه گذشته جمعیت شهر تهران 3/2 برابر اما جمعیت منطقه شهری 8/7 برابر شده است که خود به مفهوم اسکان جمعیت به مراتب بیشتر در حوزه کلان شهری ( منطقه پیرامون تهران ) است .
ضرورت ، اهمیت و اهداف پژوهش
با توجه به روند رو به رشد پدیده حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ ایران به ویژه تهران که مشکلات متعددی را در زمینه های اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی باعث شده است و از آنجا که این پدیده به قدر کافی مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته و اتخاذ شیوه های درست برخورد با این پدیده مستلزم تحقیقات جامع و فراگیری است که کلیه ابعاد و جنبه های پدیده حاشیه نشینی را مورد بررسی و دقت نظر قرار دهد ، تحقیق حاضر در راستای ارائه شناخت دقیق و درست از این پدیده و در نتیجه برخورد صحیح با آن ضرورت می یابد . طرحهای شهری و شهرسازی و به ویژه ضوابط و مقررات شهرسازی و ساختمانی آنها هنگامی که با ویژگیها و مشخصات این سکونت گاهها در مراحل مختلف رشد انطباق نداشته موجب ایجاد بحران و اختلال در روند دگرگونی آنها شده ضمن اینکه از سازماندهی مطلوب آنها بازمانده ، پتانسیل ها و ظرافیت های موجود در آنها را نیز به محدویت و تنگنا تبدیل کرده است و در بهترین حالت به تکثیر آنها در گسترش در پهنه منطقه کلان شهری منجر شده است .
بر این اساس به نظر می رسد تحقق حاضر بتواند فرایند شکل گیری ، دگرگونی و تغییرات پدپده و نیز عوامل داخلی و خارجی مؤثر بر آن را تبین نماید و بستر لازم را برای ارزیابی عینی نتایج و برخوردهای سیاست ها و روش های برخورد با پدیده فراهم آورد .
3 ـ 1 ـ تبیین تفاوتها و عدم تشابه فرایند و عوامل مؤثر به شکل گیری و دگرگونی سکونتگاههای خودرو در ایران
پیش از آنکه مبحث فرایند و عوامل مؤثر در شکل گیری سکونتگاههای خودرو را به پایان ببریم با توجه به تفاوتهای این روند در ایران با سایر کشورهای ( توسعه یافته و نیافته ) بررسی می شود :
اصولاً به دلایل اقتصادی چون درآمدهای نفتی و چرخش سوداگرانه سرمایه و پول در جامعه ما و نیز دلایل اجتماعی و فرهنگی چون وجود همبستگی و پیوندهای اجتماعی قومی و نیاز به تصرف ملکی و خانه مشخص ، گونه خاصی از سکونتگاههای خودرو در ایران شکل گرفته حداقل در مراحل دگرگونی و نسل دوم آنها تفاوتهای اساسی با کشورهای توسعه نیافته دارد .
پیران اشاره می کند که تا زمان حاضر پیدایش اجتماعات آلونکی در ایران با روند پیدایش آنها در سایر جوامع قابل مقایسه نبوده است ؛ در حالیکه در امریکای لاتین و جنوب شرق آسیا حداقل در دهه های 1960 و 70 شاهد شکل گیری دهها هزار واحدهای آلونگی هستیم . از طرفی هم ساخت کالبدی آلونک نشینی در ایران به مراتب قابل قبول تر از سایر کشورهاست . ( پیران ؛ 1374 : 126 و 127 )
او بیشتر از این سه عامل را در این رابطه مؤثر دانسته و معرفی کرده است :
1 ) درآمد سرشار نفت که طی دهه پنجاه بازار خدماتی گسترده و برای چند سال متوالی ثبات نسبی شغلی و درآمدی ایجاد کرده است .
2 ) وقوع انقلاب اسلامی و تصرف زمین ( بویژه در تهران ) توسط کم در آمدها و اجرای چند طرح اسکان در اوایل انقلاب .
3 ) اهمیت روانی داشتن سر پناه که در طول تاریخ ایران اهمیت خانه و کاشانه و چهار دیواری اختیاری و ترجیح محیط بسته اندرون و فرار از محیط نا امن بیرون را ایجاد کرده است .
او معتقد است که مجموعه ای از عوامل اقتصادی ، روانی و فرهنگی سبب تعدیل تمایل به آلونک نشینی شده بدون آنکه زمینه ساختاری مسکن نابهنجار از بین رفته باشد .
حبیبی نیز با رد نظراتی که درصد و عام کردن موضوع و نادیده گرفتن تفاوت جوامع در رابطه با پدیده سکونت گاههای حاشیه کلانشهر می باشد اشاره می کند که در ایران با توجه به بالا بودن در درآمدهای ناشی از دلارهای نفتی حتی اقشار کم درآمد هم از حد درآمد لازم برای زیست برخورداند که این قابل مقایسه با حداقل درآمد کشورهای فقیر نیست . در چنین شرایطی که قطبی شدن سازمان اجتماعی بر مبنای « زرنگی » و انطباق فرد با روابط سوداگرانه تعریف شده و مسکن یافت فضای و ساخت کالبدی هم کالائی سوداگرانه است . مسکنی با حداقل امکانات و سرمایه گذاری تا حدی که دیگر امکانات سرمایه گذاری را سلب نکند . از طرف دیگر روابط اجتماعی و فرهنگی جامعه ما گستردگی روابط بین افراد و گروهها را موجب شده که در آن داشتن حریم خصوصی شرط اساسی سکنی گزینی است . در نتیجه آن در مقیاس ملی کانونهای زیستی با حداقل امکانات اما حداکثر بهره وری است که در درون خود اما منسجم و سازمان یافته است . بافتی که دقیقاً تاریخی است و ساخت و سازمان فضایی آن هم دقیقاً تابع شرایط اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه است .
2 ـ نقش ، عملکرد و ویژگیهای عام سکونت گاههای خودرو در ایران و منطقه شهری تهران در مراحل شکل گیری و گذار
اگر چه بر مبنای نظریات پیشین سکونت گاههای حاشیه ای و حاشیه نشینی مصارف فقر و نداری ، جرم و جنایت و آسیب های فراوان اجتماعی و فردی ، جرم خیزی و …. تلقی می شود و آنها حتی در برخی نظریات رادیکال مظهر رشد لمپنیسم و طبقات فرو دست معرفی شده اند اما رویکرد نظری دو دهه اخیر اصولاً به کارکردهای مثبت و نقش قابل تأمل این سکونت گاهها در اسکان کم درآمد ها ، نقطه شروع و تجربه آغازین زندگی شهری ، ضربه گیری در مقابل صدمات و آسیب های احتمالی به کلانشهرها ، کمک به تقسیم کار با شهر مادر و مشارکت فضایی با مادر شهر و …. جلب توجه کرده و جلب توجه کرده و راهبردهای توانمند سازی و کمک به ساکنین جهت ارتقاء وضعیت محیط مسکونی خودشان را در دستور کار قرار داده اند .
این سکونت گاهها که زمانی آلونک نشینان درون کلانشهرها را تشکیل می دادند امروزه به صورت مجموعه های زیستی به فعالیتی مستقل از شهر مادر در منطقه کلانشهری نقش و جایگاه خود را تثبیت کرده و به رسمیت شناخته شده اند . آنها به تدریج سازمان اداری ـ سیاسی مستقل خود را پیدا کرده ، عناصر شهری را جذب کرده و نهایتاً به مرحله ای از رشد می رسند که در تقسیم کار با شهر مادر شرکت کرده و در منطقه کلانشهری نقش و جایگاه خود را تثبیت می کنند . سکونت گاههای خودروی پیرامون کلانشهری ایران و بویژه تهران دارای مشخصات و ویژگیهای متمایز از سایر کشورهای توسعه نیافته هستند . رشد آنها پس از طی مراحلی و با تهیه طرحهای رسمی شهری و شهرسازی و حاکمیت نسبی ضوابط و مقرارت که کمتر هم با شرایط و ویژگیهای زیر ساختی این سکونت گاهها سازگاری دارد متوقف شده و از آن پس سکونت گاههای اقماری آنها در جرگة رشد سریع وارد می شوند و گاه حتی نوعی تقسیم کار حوزه ای بین این مجموعه های سکونتی خودرو برقرار می شود که برخی از پژوهشگران اطلاق واژه منطقه شهر را مجاز دانسته و بر این باورند که کانونهای زیستی حاشیه ای گونه ای از نوشهرهای هستند که در روندی غیر کلاسیک کارکرد نوشهرهای کلاسیک کلاشهر توسعه یافته را بر عهده گرفته اند .
اما در تحلیل نهایی به دلیل ضعف های ساختاری و بنیادی چون هم نواختی و عدم تنوع کافی اجتماعی شغلی ، عدم اتکاء بر مبانی رشد اقتصادی منسجم و مبنای مصرفی دکتر تولیدی این سکونت گاهها در جایی بین شهر و روستا می مانند . میزان گرایش آنها به هر یک از ایندو ( شهر یا روستا ) تابعی از مرحله رشد ، سابقه قبلی سکونت گاه و مشخصات ساکنین است . به هر حال آنچه در حاشیه کلانشهر تهران اتفاق افتاده است پدیده ای جدید در نظام اسکان در کشور است که خود ریشه ای عمیق در زیر ساخت های شهرنشینی و شهرگرایی و روند شهری شدن در ایران دارد .
سید محسن حبیبی در تبیین نظری چگونگی دگرگونی مجموعه های زیستی پیرامون کلانشهر به این نکته توجه می دهد که دگرگونی این مجموعه ها نه بر مبنای تحول در سازمان تولیدی جامعه و تعریف اجتماعی ـ اقتصادی آن که بر مبنای استحاله به یک جامعه مصرفی رخ داده است . اگر چه دگرگونیهای مقدماتی و شکل گیری این مجموعه های ناشی از ایجاد بازار کار در محورهای منتهی به شهر بزرگ بوده است اما در سالهای بعد ( بویژه دهه پنجاه به بعد ) آنها ناشی از وجود پول و روابط سودگرانه ناشی از آن در شهر بوده است . حبیبی و دیگران کارکردهای عام مجموعه های زیست پیرامون کلانشهرها نکات زیر را مورد تأکید قرار داده اند :
¨ این مجموع ها از نظر اسکان جمعیت نقش خود را به خوبی ایفا کرده ند . آنها ضربه گیر اصلی سیل مهاجرتها به شهر مادر هستند و در بسیای موارد در عین مجاورت با آن توانسته اند هویتی خاص برای خود و ساکنان فراهم آورند .
¨ مجموعه اسلامشهر با کانونهای زیستی خود در حال مشارکت قضایی با شهر تهران است . هر یک از این کانونها می توانند نقشی با معنا چه در پذیرش مهاجر در چه در توزیع فضایی فعالیتها و جمعیت باز می کند .
¨ شکل گیری و ظهور این کانونهای زیستی نه برای تشکیل کلان شهر دیگر ، بلکه در امتداد نیازهای کلانشهر اصلی رخ ماده است .
¨ کانونهای زیستی متشکله اسلامشهر به گونه ای خود بخودی در خدمات رسانی . به نقاط زیستی تحت نفوذ مستقیم خود با تهران شریک شده ند . شاید به اعتباری بتوان گفت که این کانونها نوشهرهایی هستند که از طریق فرایندی کلاً غیر کلاسیک در شرایط کشور ما ظهور کرده اند .
¨ توسعه مجموعه های پیرامونی عمدتاً ناشی از موقعیت ارتباطی نسبت به شهر اصلی ( مرکزی ) و محورهای فعالیت شهر است . آنها مکان خوابگاهها نیروی کار صنایع شهر مرکزی و محورهای فعال اقتصادی آنها محسوب می شوند .
آنها همچنین مشخصات و ویژگیهای مجموعه های سکونتی حاشیه کلانشهر را بر مبنای مطالعه مجموعه اسلامشهر به شرح زیر بر شمرده اند :
¨ خاستگاه مهاجرتی ، علل مهاجرت ، ویژگیهای فرهنگی ، محلی و منطقه ای در سکنی گزینی ، مجاورت و همجواری و از آنجا در تشکیل جامعه در خود و جدایی گزینی فرهنگی ـ اجتماعی و گهگاه اقتصادی مجموعه هایی چون اسلامشهر نقشی عهده دارد .
¨ استحاله روستاهای پیرامونی به کانونهای زیستی جدید سبب شکل گیری « جوامع در خود » می شود که خصیصه عهده آنها « خود اتکایی نسبی » ، ارتباط مستقیم با شهر بزرگ و نقاط کار مربوط بدان و عدم ارتباط مستقیم با یکدیگر است . آنها با محدوده های مشخص کالبدی تعریف می شوند . آنها علیرغم فاصله نزدیک با
هم به سبب خصیصه اجتماعی خود ، میلی به ادغام در یکدیگر ندارند …. گو اینکه با تمرکز جمعیت در یک نقطه مواجه ایم اما این تمرکز در درون خود تا متمرکز است .
¨ کانونهای متشکله اسلامشهر در بسیاری از موارد با تهران رابطه منسجم و در هم تنیده ندارند بلکه از نوعی خود محوری برخورداند . این خود محوری / خود اتکایی در خود مجموعه هم مصداق دارد . این کانونها در داخل خود هم « وابستگی متقابل » ندارند ، به هر یک از آنها در اتصال مستقیم با بند ناف تغذیه کننده کانون ( جاده تهران ـ ساوه ) در ارتباط با مکانهای اشتغال قرار گرفته و درجه این اتصال آن اندازه قوی است که هیچگونه محوری موازی جاده ساوه جهت اتصال ثانوی کانونها شکل نگرفته است . این امر بیش از آنکه کالبدی باشد ، برخاسته از ویژگیهای فرهنگی و خود اتکایی کانونهاست .
¨ نظارت اجتماعی غیر رسمی ، هویت اجتماعی ـ فرهنگی خاص هر کانون ، جابجایی روزانه به محل کار …. موجب نوعی جدایی گزینی اجتماعی کانونهای زیستی و خصوصیت یافتن هر چه بیشتر آنها شده و منجر به نوعی امنیت روانی ـ اجتماعی و همبستگی و هم یاری در همه زمینه ها می شود .
5 ـ 1 ـ نقش آتی سکونت گاههای خودرو در مسکن شهری
سکونت گاههای خودرو پدیده هایی گریز ناپذیر در مناطق شهری محسوب می شوند . شهرهای بزرگ از دیر باز مهاجران را از روستاها و شهرهای کوچکتر به خود جلب کرده اند و این مهاجرتها به ایجاد سکونت گاههای خودرو بیشتر انجامیده است . هیچ راه حل جامع و سریعی برای این معضل وجود ندارد . با توجه به گریز ناپذیر بودن این پدپده و ضرورت دارد نگرش به اسکان غیر قانونی ، ساکنان غیر قانونی و سکونت گاههای غیر قانونی دگرگون شود . یک رهیافت که با اقبال مقامات دولتی مواجه شده است ، رهیافت توانمندسازی بوده است . در این رهیات به جای اتخاذ نگرش تقابلی ، دولت ها سعی می کنند محیطی توانمند ساز به وجود آورند که مردم در این محیط با استفاده از منابع خودشان ، راه حل هایی منحصر به فرد برای مشکلات مسکن خود پیدا کنند .
Defining squatter setflements
نوشته : Hari srinivas
آدرس اینترنتی :
2 ـ دو مورد پژوهشی
الف ) مصر
منشیت ناصر ( Manchiet Nasser) که با جمعیتی بین 350 تا 500 هزار نفر در مرکز قاهره واقع شده ، بزرگترین سکونت گاه غیر رسمی در مصر است این منطقه به مدت بیش را چهاردهه ساکنانی را از نواحی روستایی به خود جلب کرده است که در جستجوی خدمات بهتر و درآمد بیشتر بوده اند . زمین پر از پستی و بلندی منشیت ناصر و نیز فقدان خدمات شهری اساسی همچون آب آشامیدنی ، بهداشت ، دسترسی به راه و تاسیسات مراقبتی شده تا این منطقه به منبع خطر و ناامنی تبدیل شود . در طول سالها ، ساکنان منشیت ناصر کوشیده اند تا از آسیب پذیری بهداشتی و اقتصادی خود بکاهند ، اما تا زمانی که مقامات محلی و کشوری به کمک آنها نشتافتند ، زندگی در این سکونت گاه همچنان با خطر همراه و رو به وخامت بود . مداخله و کمک مقامات دولتی که با را ضمایر متخصصان بومی و بین المللی انجام شد ، اسکان برنامه ریزی برای ارتقای سطح زندگی در این سکونت گاه را به شیوه ای که ساکنان آنجا را توانمند سازند و آنها را در فرآیند تصمیم گیری وارد ، فراهم آورد . مشارکت دولت ـ جامعه در منشیت ناصر عامل اصلی موفقیت در اجرای این برنامه است و باید در سایر کشورهای آفریقایی که با مشکل سکونت گاههای غیر رسمی در مراکز مهم شهری فرد روبرو هستند ، اجرا شود .
تجزیه منشیت ناصر از بسیاری جهات نخستین تجربه از این نوع و مصر بود . نخستین برای بود که دولت مصر باعث رفت ساکنان در چنین مقیاس به ارتقای سطح کیفی زندگی در یک سکونت گاه غیر رسمی اقدام جدید مورد استفاده قرار گرفته ، منحصر به فرد بود . ساز و کارهای اجرای این طرح برای تحسین بار در طرحی که دولت از آن حمایت تامی می کرد ، اجرا شدند . از تجربه مشیت ناصر درسهای زیر گرفته شد :
1 ـ توسعه تدریجی اتحاد بین گروه های به حاشیه رانده شده جامعه و دولت از طریق گفتگوی شفاف و سازنده ممکن است .