فایل شاپ
فروش مقاله،تحقیقات و پروژه های دانشجویی،دانلود مقالات ترجمه شده،پاورپوینتفایل شاپ
فروش مقاله،تحقیقات و پروژه های دانشجویی،دانلود مقالات ترجمه شده،پاورپوینتمقاله بررسی واگذاری امتیاز تنباکو
| دسته بندی | علوم انسانی |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 23 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 25 |
مقاله بررسی واگذاری امتیاز تنباکو در 25 صفحه ورد قابل ویرایش
فهرست مطالب:
عنوان
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- مقدمه
2- واگذاری امتیاز
3- مفاد امتیاز
4- مخالفین با قرارداد تالبوت
5- کارگزاران کمپانی در شهرهای مختلف:
فارس
تبریز
اصفهان
مشهد
تهران
6- آیت الله میرزای شیرازی و حکم تحریم
7- واکنش دولت در برابر حکم تحریم
8- آثار و نتایج نهضت تنباکو:
- افزایش قدرت علما
- بالا رفتن اعتماد به نفس مردم (بیداری ایرانیان و زمینه‌ای برای
انقلاب مشروطه)
- عقب نشینی استعمار
- پیامد سوء اقتصادی
- بی اعتباری امین السلطان و مرگ ناصرالدین شاه
9- جمع بندی
مقدمه
نهضت مردم ایران به رهبری روحانیت در واقعه تنباکو از درخشانترین صفحات تاریخ سیاسی معاصر ایران به شمار می‌رود و بیشتر مشروطه نویسان به دو جهت آن را مبداء و پیش درآمد انقلاب مشروطیت شمرده‌اند:
اولی اینکه مردم تا آن زمان مرعوب دولت بودند و خود را در مقابل اقتدارات دولت استبدادی و شاه زبون و ناتوان تصور می کردند ولی به واسطة کامیابی در انقلاب انحصار تنباکو جرأت و جسارت پیدا کرده و فهمیدند در مقابل ارادة شاه و دولت می توان پایداری کرد و با یک قیام عمومی ممکن است منافع خود را حفظ کنند و شاه را که صاحب اختیار کل و حاکم بر تقدیرات ملت است، مجبور به تسلیم نمایند و این فکر و اندیشه، تخمی از کامیابی در دل‌ها کاشت و در مقابل تسلیم و رضا در پیشگاه زور و قلدوری ، روح مقاومت و پایداری به وجود آورد. و دوم اینکه چون این نهضت عمومی بنا بر احکام علمای روحانی در سر تا سر ایران بر پا شد و با کامیابی آنها خاتمه یافت اقتدار زیادی نصیب آنان گردید و شاه و درباریان که شکست خورده از این مبارزه بیرون آمدند بیش از پیش مرعوب نفوذ و قدرت روحانیت شدند و طبعاً نهضت مشروطیت هم که به دستیاری عده‌ای از علما بزرگ و مرجع تقلید بر پا گشت قدرتیکه در نتیجة انقلاب انحصار دخانیات نصیب روحانیون شده بود و اقتداریکه پس از آن واقعه بدست آورده بودند کمک شایانی در پیشرفت نهضت مشروطه و برقراری حکومت ملی نمود.
در واقع جنبش تنباکو مهمترین حرکت اجتماعی مردم پیش از نهضت مشروطیت بود، هر چند به ظاهر به اعتراض اجتماعی بر یک امتیاز اقتصادی می‌ماند اما در واقع تجربه‌ای سیاسی برای نزدیک شدن و هماهنگی بین اقشار مختلف جامعه از جمله تجار و بخشی از روحانیون در مقابله با نفوذ اقتصادی و سیاسی قدرت های بیگانه در کشور بود از سوی دیگر آن را واکنشی در مقابل ضعف حاکمیت سیاسی و به گونه‌ای تحمیل نظر عمومی به دولت نیز می‌توان محسوب داشت. این نوع مخالفت علنی و جدی با نظام استبدادی قاجاری تا بدین وسعت و گستردگی تا وقوع تحریم تنباکو سابقه نداشت.
این نهضت سرآغاز مبارزة جدی و تقابل دو نهاد روحانیت و سلطنت به شمار می رود و با قیام روحانیت در مقابل امتیاز تالبوت ضربه سختی بر مشروعیت سلطنت وارد آمد و مقام شاهی که تا آن زمان نوعی حقانیت معنوی نزد مردم داشت و از شاه به عنوان ظل الله یاد می‌شد در مقابل با نهاد روحانیت به آسانی وجاهیت خود را از دست داد و این جنبش که در پی واگذاری امتیاز انحصار خرید و فروش توتون و تنباکو در داخل و خارج از ایران به وجود آمد نتایج مطلوبی به بار آورد که در این مقاله به طور مختصر به آن می پردازیم.
واگذاری امتیاز:
امتیاز تنباکو، یکی از امتیازاتی بود که در اواخر قرن نوزدهم میلادی (اوایل قرن چهاردهم هجری) به یک کشور بیگانه (انگلیس) اعطا شد. مقدمات واگذاری این امتیاز در اثنای سومین سفر ناصرالدین شاه به اروپا در سال 1889 م/ 1306 هـ. در لندن انجام شد، نمایندگان کمپانی انگلیسی به ایران آمد.
دولت انگلیس از همان آغاز ورود شاه به لندن، ماژورتالبوت صاحبت اصلی امتیاز را مأمور پذیرایی از هیأت ایرانی کرد، همو در جریان این پذیرایی اطلاعات خود را دربارة محصول تنباکوی ایران تکمیل نموده و به بحث و گفتگو در روند کارها پرداخت. [1]
تالبوت که از منسوبان و نزدیکان لرد سالیسبوری صدر اعظم انگلیس بود از همان آغاز، خصوصاً به توسط سردر اموند ولف- سفیر انگلیس در ایران- و نیز میرزا ملکم خان در جریان بسیاری از مسائل ایرن قرار داشت و در پی اخذ امتیاز از شاه ایران بود، حمایت در اموند ولف و رشوه دادن تالبوت به امین السلطان صدر اعظم ناصرالدین شاه که در این سفر به همراهی اعتماد السلطنه و عده ای دیگر در التزام شاه بودند، کارها را بر وفق مراد ساخت و مقدمات واگذاری امتیاز فراهم شده.[2]
قرار و مدارها گذاشته شد و تالبوت تدارک شرکتی ر ا دید که به کمک آن به عملیات وسیعی در ایران دست زند و بدین قرار شرکت رژی پا گرفت، در تأسیس این شرکت سرمایه‌داران انگلیسی و خود دولت انگلس دست داشت و تا تشکیل کامل شرکت رژی و تأمین سرمایة(000/000/650) لیره و سفر تالبوت به ایران چند ماهی گذشت.
زمانی که تالبوت از پاریس عازم ایران بود نامه‌ای به امین السطلان صدر اعظم ایران نوشت و در آن میزان رشوة پرداختنی را تعیین و تقبل کرد، ترجمة این نامه از این قرار است:
«اینجانب ماژور تالبوت تعهد می‌کنم که برای حضرت اشرف امین السلطان و اعلیحضرت شاه ایران به حضرت اشرف مبلغ چهل هزار لیره استرلینگ بپرداریم. ده هزار لیره از این مبلغ را روز تفویض امتیاز رژی، ده هزار لیره دیگر از این مبلغ را از اولین روزی که امتیاز رژی به موقع اجرا گذارده شد و بیست هزار لیرة بقیه را دو ماه پس از اجرای امتیاز نامة رژی ، پاریس 1889» [3]
از همین رو زمانی که تالبوت وارد تهران شد به طور مخفیانه در سفارت انگلیس اقامت کرده و قرار امتیاز تنباکو را در 28 رجب 1307 هـ.ق ( 20 مارسی 1890 م) به امضاء شاه رسید.
مفاد امتیاز نامه :
الف) تعهدات دولت ایران نسبت به کمپانی:
1- خرید و فروش و عمل آوردن توتون و تنباکو در داخل و خارج کشور تا مدت 5 سال در انحصار تالبوت و شرکا قرار می‌گیرد 2- صاحبان امتیاز به منظور تعیین مقدار توتون و تنباکو حق دارند آگاهی را ازپ زارعین کسب نمایند و دولت اسباب تسهیل آن را فراهم نماید، 3- حمل و نقل توتون و تنباکو به ایران قدغن است مگر به اجازة کمپانی، کسانی که خلاف این قانون عمل کند مورد مجازات و سیاست قرار می‌گیرد. 4- دولت ایران متعهد می‌شود عوارض گمرکی و سایر مالیات هایی که از توتون و تنباکو گرفته می‌شد تا مدت 50 سال افزایش ندهد.
5- صاحبان امتیاز می‌توانند تمام حقوق و امتیازهایی که به ایشان داده شده به هرکسی بخواهند واگذار کنند.
6- زارعان موظفند به محض فراهم شدن محصول به نزدیکترین وکیل کمپانی اطلاع دهند،
7- زارعان می‌توانند محصول خود را پیش فروش کنند.
ب) تعهدات کمپانی نسبت به دولت ایران:
1- کمپانی موظف است هر ساله مبلغ پانزده هزار لیره انگلیسی به عنوان حق انحصار به دولت ایران بپردازد. 2- عواید کمپانی پس از تعیین هزینه‌ها به علاوه پنج درصد کسر می‌شود و از مابقی یک چهارم به خزانه دولت پرداخت می‌شود 3- صاحبان امتیاز متعهد می‌شوند تمامی مقدار توتون و تنباکو را به صورت نقد خریداری کنند اما در مورد قیمت باید ما بین صاحبان امتیاز نامه و زارع موافقت و رضای طرفین ملحوظ شود. همچنین در ماده‌ای از این امتیاز نامه قید شده است که در صورت بزو اختلاف بین دولت ایران و هیئت مدیره صاحبان امتیاز موضوع را به حکم مشترک ارجاع کنند و در صورت عدم موافقت به نظر این حکم ، داوری یکی از نمایندگان اتریش، آلمان یا آمریکا و مجارستان مقیم تهران را در نهایت بپذیرند. [4]
مخالفین با این قرارداد:
همانطور که از مفاد قرارداد بر می آید سه گروه به طور مستقیم در معرض فعالیت 4 رژی قرار گرفتند. زارعین، تجار و حتی مصرف کنندگان که توده مردم از هر طبقه را شامل می‌شد. امتیاز تالبوت به اقتصاد و زندگی عمومی هر شهر و منطقه‌‌‌ای که در آن تنباکو کشت، خرید و فروش و مصرف می‌شد. آسیب رساند و دست اندرکاران این محصول به ناگاه متوجه شدند که در امر تولید کالای خود هیچ اختیاری ندارند و همه به بیگانگان فروخته شده‌ای .[5] و همة آنها جدول به فروشندگان و واسطه‌های یک کمپانی انگلیس شده‌اند که در ازای دریافت حق العمل برای او کار کننده به خصوص اینکه در روزنامه ها نیز به نقادی مناد امتیاز نامه پرداختند و نقاط ضعف آن را تشریح نمودند در مقاله‌ای به انتقاد سیاسی از امتیاز نامه و دولتمردان ایرانی پرداخت و سیاست‌های اقتصادی آنها به شدت مورد استفاده قرار گرفت.
میرزا آقاخان کرمانی طی مقاله‌ای که در روزنامه اختر منتشر شد به بحث با تالبوت پرداخته و نقاط ضعف قرار داد را تشریح می‌کند، در این مقاله در پاسخ به ادعای رژی که این قرارداد به سود زارعین است چون محصول خود را نقد می‌فروشند میرزای کرمانی پاسخ می‌دهد زارع ایرانی همیشه محصول خود را نقدی فروخته و حتی به تجار پیش فروش می‌کرده و محصولش را هر طوری خواسته و به هر کس که قیمت بشتری ارائه می‌داد می‌فروخت، سپس این ادعا که شرایط رژی به سود زارعان تنباکو کار است پوچ و بی مورد است در این مقاله شرایط رژی عثمانی با قرارداد ایران مقایسه و توضیح داده شد که در آن خصوص نیز سودی برای دولت در نظر گرفته نشده است و تجار ایرانی دستشان به کلی در معامله و صادرات بسته شده در حالی که تجار عثمانی می‌توانستند، در صادرات توتون مشارکت کنند و نهایت آن که این امتیاز منافعی به ملک و ملت عاید نخواهد کرد.[6]
ثار نتایج نهضت تنباکو:
1- افزایش قدرت و نفوذ علما:
شاه و درباریان که به نفوذ کلام علما بیش از پیش آگاهی می‌یابند سعی می کنند ارتباط بیشتر و نزدیکتر با علما داشته باشند. از همین رو پس از اعلام حلیت استعمال توتون و تنباکو، ناصرالدین شاه با شتاب هر چه تمام تر عده‌ای از علما را به حضور پذیرفت و پس از دلجویی و تعریف از آنها می گوید: «حقیقت ما قدر علما را نمی دانستیم، عملاء در واقع دولتخواه ما بودند و بطورهای دیگر حالی ما کرده بودند. واقعاً از این اقدام اهتمام علماء نه همین تنها بنیان دولت ایران محکم و استوار شد بلکه خصوصاً دولت قاجاریه نیز پاینده برقرار گردید.[7]
به مرحوم شیخ فضل‌الله و عده‌ای دیگر گفته بود:
«سابق بر این رسم بودکه علماء در کارهای بزرگ مملکت طرف مشورت دولت بوده‌اند این رسم از میان رفته خوب وضعی نشده از این به بعد باید کارهای عمده دولت به مشورت و صوابدید علماء تمام بشود، امتیاز دیگر به خارج نخواهیم داد.»[8]
پس از لغو امتیاز نامه تشکر آمیزی از جانب میرزای شیرازی برای شاه فرستاده می شود که در جواب آن نامه شاه نیز نامه‌ای به سامرا ارسال می‌کند که مراتب سپاس و تشکر خود را به میرزا اعلام کرده و خود را حامی مسلمین شمرده از ایشان تجلیل شایسته‌ای به جای می‌آورد. البته این فزونی قدرت نفوذ فقط اختصاص به دربار ایران و ایرانیان نداشت بلکه در خارج نیز این نفوذ کاملاً مشهود بود. واقعة تحریم تنباکو مدتها در ممالک خارجی نقل هر محفلی بود و روزنامه‌ها و مجلات تا چندی دربارة این موضوع قلم فرسایی می‌کردند و تمام دول به نمایندگان و مأمورین خود در تهران و بغداد دستور دادند شرح حال میرزای شیرازی را به طور مفصل تحقیق و گزارش دهند تا بدانند این شخصیت کیست. امپراطور روس برای آنکه نظر میرزای شیرازی را به خود جلب کند نامه‌ای در نهایت ادب، همانطور که برای پاپ می‌نویسند، به مرحوم میرزای شیرازی می‌نویسند و از اقدام او در موضوع تحریم تنباکو سپاسگذاری می‌کند و ضمناً می‌گوید: «من اوامر شما را در ممالک روسیه نیست به مسلمانان اجرا می‌کنم و حاضرم برای پیشرفت مقاصد شما در مملکت ایرن هر اقدامی بکنم.»
انگلیسی‌ها نیز نامه ای را به همین مضمنون از طرف پادشاه انگلستان به آن مرحوم فرستادند و به توسط کنسول خود پیغام دادند که انتظار جواب ندارند و فقط ممنون می‌شوند که میرزای شیرازی دریافت نامه را قبول کند.[9]
2- بیداری ایرانیان (بالا رفتن اعتماد به نفس ایرانیان):
تا قبل از این نهضت با توجه به اینکه رژیم استبدادی فرصت ابراز عقیده به مردم نمی‌داد و هر نوع اظهار نظر و حرکت مخالف را سریعاً سرکوب می‌کرد مردم هنوز پی به قدرت عظیم خود نبرده بودند و همواره از آن بی اطلاع بودند و هیچگاه فکر نمی‌کردند که بتوانند در مقابل غول استبداد ایستادگی کنند و در مقابل آن به پیروزی‌هایی برسند لذا در مقابل هر نوع خواست ظالمانه رژیم سر تسلیم فرو می آورند و آن را می‌پذیرفتند.
در نهضت تنباکو علیرغم مقاومت شدید در بار در مقابل خواست مردم بالاخره پس از مدتی رژیم سر تسلیم فرود آورده، شرط مردم را جهت اتمام شورش و طغیان بر علیه دربار را می‌پذیرد. در این زمان مردم احساس می‌کنند که امکان ایستادگی در مقابل رژیم در آنها وجود دارد و در صورتی که از خود مقاومت نشان دهند به خواسته‌های آنها ترتیب اثر داده خواهد شد.
ناظم الاسلام کرمانی هم به هنگام نتیجه‌گیری، ره آورد این مبارزه را همین بیداری می داند. « . . . . ملت ایران به خود آمد و اندکی رو به بیداری کرده ، چه از این ارتفاع امتیاز رژی ملت ایران دانست که می‌شود در مقابل سلطنت ایستاد و حقوق خود را مطالبه کرد.»[10]
این آگاهی خمیرمایه‌ای می شود طغیان ساز و قیام پرور که انقلاب های آیندة ملت را تسریع می‌کند دکتر «ملک زاده» از این تأثیر اینچنین یاد می‌کند:
«این نهضت عمومی که صرفاً جنبة مذهبی داشت در تحولاتی که سپس در ایران روی داد و به انقلاب مشروطیت منتهی شد، تأثیر بسزایی داشت».[11]
3- عقب نشینی استعمار:
این شکست رژی برای استعمارگران بسیار گران بود و ضربه های مهلکی بر ایشان وارد کرد. ادوارد براون در این باره می‌نویسد:
«امتیاز تنباکو پایان یافت ولی عوارض آن باقی ماند و از این عواقب لطمة بزرگی به حیثیت دولت انگلیس وارد آمد . . . حیثیت انگلیسیان که دستخوش تضییع سنگین از شکست احمقانه و خنده‌آور امتیاز تنباکو گردید، طبیعی و غیر قابل احتراز بود، این امتیاز، محکوم به بدترین عقوبتها شد.»[12] پس از لغو این امتیاز نامه، مدافعان سر سخت دولت و کمپانی فریاد کردند که:
لغو قرا رداد ژری . . . به حیثیت سیاسی و اقتصادی ایران لطمه بزرگی زد و انعکاس آن غوفا در پایتختهای کشورهای اروپایی اعتماد سرمایه‌دارانی را که در ایران سرمایه‌گذاری کرده یا می‌خواستند سرمایه‌گذاری کنند، سلب نمود و نقشه‌هائی را که شاه و اتابک برای جلب سرمایه‌های خارجی و ایجاد صنایع جدید، تنظیم کرده بودند دچار وقفه نمود و ایران را سالها عقب انداخت.
همچنین لغو امتیاز تنباکو در شکست دیگر امتیازات خارجیان نیز موثر افتاد و حتی مقام و موقعیت بعضی از اروپائیان را در ایران متزلزل گردانید از جمله رئیس کل گمرک که یک نفر ارمنی استانبولی و رئیس پلیس که اصلاً اتریشی بودند، نسبت به مقام خود نگران شدند.
4- یک پیامد سوء اقتصادی: (دریافت وام: اولین فرض)
همچنین از دیگر پیامدهای لغو قرار داد تالبوت، دریافت وام بود که در آن شرایط در اوضاع اقتصادی ایران تأثیر منفی گذارد، از این جهت به لغو امتیاز نامه ، این پیامد سوء اقتصادی را نیز به همواره داشت، شاه از دردسر این قرض که مجبورش کرده بود غرامت شرکت رژی را بپردزد آزرده خاطر بود. و این امر شروع قرض گیری از خارجه بود، همچنین واگذاری عایدات گمرکات جذب، آن که رکود اقتصادی و شش سال آخر سطنت ناصرالدین شاه گردید. همچنین لغو امتیاز تنباکو ماهیت وطن فروشی و منفعت طلبی بسیاری از صاحب منصبان حکومت ناصری حتی خود شاه و صدر اعظم او را آشکار ساخت که چگونه در مقابل دریافت اندکی رشوه منافع هنگفتی از ملت را به بیگانگان تقدیم می‌کردند. و پس از این شکست موقعیت امین السلطان – صدراعظم طرفدار انگلستان بشدت ضعیف و ناچار برای تقویت آن به روسیه گرایش بیشتری یافت و آن چنان تسلیم خواسته‌های روسیه گشت که مردم گمان می بردند وی می خواهد ایران را به روسیه بفروشد و یا درصد فروخته آن است.[13]
البته یکی از پیامدها نیز مرگ ناصرالدین شاه توسط میرزا رضا کرمانی بود که در زمان شورش دستگیر شده بود و بعد از آزادیش تصمیم به قتل ناصرالدین شاه گرفته و سپس از چندی هدف خود را علی ساخت.